Fitoterapia

Fitoterapia

Fitoterapia wywodzi się z medycyny ludowej, która posługiwała się roślinami leczniczymi i prawdopodobnie stała się początkiem współczesnej farmakologii. Już Paracelsus (przyrodnik, lekarz i filozof XVI w), wyrażał pogląd, że „ łąki i lasy to apteki“.
Pojęcie leku roślinnego zostało opracowane w oparciu o postanowienia EMEA (Europejska Agencja Leków) i WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) i fitoterapia jest gałęzią współczesnej medycyny, opierającą się na lekach roślinnych o udokumentowanej odpowiednimi badaniami skuteczności i bezpieczeństwie stosowania.

Wiele leków syntetycznych ma u swoich podstaw substancje wyekstrahowane z roślin.Wyciągi ze świeżych surowców roślinnych były przygotowywane od najdawniejszych czasów, w starożytności stosowali je Hipokrates oraz Galen a, Samuel Hahnemann (twórca homeopatii), określał wyciągi ze świeżych ziół jako esencje; wykorzystują je również fitoterapeuci w różnych krajach całego świata. Ekstrakty ze świeżych surowców roślinnych stały się w ostatnich latach przedmiotem szczególnego zainteresowania rynku farmaceutycznego.
Alternatywę dla leków syntetycznych mogą w określonych sytuacjach  stanowić leki roślinne, których skuteczność i bezpieczeństwo udokumentowano naukowo.

Stosowanie leków roślinnych

Leki roślinne stosowane są w profilaktyce różnych schorzeń: przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, serca i układu krążenia, układu nerwowego, używane są w chorobach układu moczowego, w zaburzeniach przemiany materii, w ginekologii, okulistyce, dermatologii, gerontologii, pediatrii oraz immunologii.
Fitoterapia może spełniać szczególną rolę w terapii chorób przewlekłych, kiedy ryzyko wystąpienia działań niepożądanych przez stosowanie farmakoterapii lekiem syntetycznym jest najwyższe. Naukowcy wskazują, że leczenie produktami roślinnymi nie powoduje tak silnych skutków ubocznych i działań niepożądanych, jak to ma miejsce w przypadku długotrwałych terapii lekami syntetycznymi, dostrzegają jednak ryzyka, szczególnie w zakresie farmakokinetyki i interakcji.

Surowiec leczniczy

Wartość surowca, wykorzystywanego w celach leczniczych musi być jak najwyższa ze względu na cel, jakiemu służy. Zależy ona przede wszystkim od zawartości substancji czynnych. Skład chemiczny roślin nie jest stały. Każda grupa związków ma inną dynamikę tworzenia się i gromadzenia w różnych fazach wegetacji roślin. Ilość substancji czynnych zmienia się w zależności od wielu warunków: uprawy, warunków atmosferycznych, pielęgnacji, czasu zbioru, suszenia. Różnice w składzie przetworów, uzyskanych z surowców roślinnych mogą też wynikać ze sposobu ekstrakcji (maceracja czy perkolacja), stosunku surowca do rozpuszczalnika, stężenia alkoholu. Skład przetworów może z kolei rzutować na skuteczność terapii, a brak pozytywnego efektu może wynikać z niewłaściwych procedur technologicznych.
Naukowcy zwracają coraz więcej uwagi na konieczność określania profilu metabolomicznego uzyskanych wyciągów z materiału roślinnego. Użycie spektrometrii NMR, bądź metod chromatograficznych w metabolomice zaleca EMEA.
Kierunek działania wybranych substancji biologicznie czynnych oraz przykłady roślin terapeutycznych, w których występują zamieszczono w tabeli poniżej.

Przykłady roślin terapeutycznych oraz kierunki działania wybranych substancji biologicznie czynnych w nich występujących.

SUBSTANCJE CZYNNEODDZIAŁYWANIE

SUROWIEC

ZIELARSKI

FLAWONOIDYFlawony: uczestniczą czynnie w reakcjach utleniania i redukcji, działają moczopędnie, obniżają ciśnienie tętnicze krwi, wspomagają magazynowanie witaminy C.

Antocyjany: ułatwiają trawienie, pełnią rolę enzymów oddechowych, dezynfekują drogi moczowe.

Owoce, pokrzywa, gryka, ruta, kwiaty bzu czarnego.

 

Owoce np. czarnej porzeczki, wiśni, bzu, borówki czernicy, buraki ćwikłowe.

KUMARYNYDziałają rozkurczowo; lekko moczopędnie; uspokajająco.Rumianek, kasztanowiec, połonicznik.
GARBNIKIDziałają ściągająco na błony śluzowe; hamują ich przepuszczalność zapobiegając np. mikrokrwawieniom z włoskowatych naczyń krwionośnych (przede wszystkim w przewodzie pokarmowym); unieczynniają też bakterie i wytwarzane przez nie toksyny.Kora dębu, owoce borówki czernicy i borówki brusznicy, rdest wężownik, orzec włoski, tymianek, majeranek, kora wierzby.
SAPONINYDziałają wykrztuśnie; wzmagają wydzielanie soków trawiennych.Mydlnica, pierwiosnek, nagietek, kozieradka, konwalia.
ANTRAZWIĄZKI Działają przeczyszczająco.Kora kruszyny, liście i owoce senesu, strączyniec, korzeń rzewienia, aloes.
OLEJKI

ETERYCZNE

Działają żółciopędnie, moczopędnie, wykrztuśnie, uspokajająco, przeciwbakteryjnie.Mięta, tymianek, pietruszka, jałowiec, sosna, eukaliptus, szałwia, waleriana, tatarak, melisa, anyż, majeranek.
GORYCZEPobudzają wydzielanie soku żołądkowego, wzmagają czynności trawienne, wykazują słabe działanie antyseptyczne i przeciwrobaczycowe.Ziele krwawnika, dziurawca, mniszka, piołunu, tysiącznika, melisy lekarskiej, tymianku, estragonu i szałwi.
GLIKOZYDYKardenoidy: wzmacniają pracę serca.

Antraglikozydy: stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego (środki przeczyszczające).

Glikozydy antocyjanowe: wzmacniają włoskowate naczynia krwionośne, biorą udział w wielu reakcjach utleniania i redukcji, poprawiają wzrok.

Glikozydy gorczyczne: dezynfekują i powodują lepsze ukrwienie skóry.

Glikozydy fenolowe: działają moczopędnie, przeciwzapalnie, dezynfekująco.

Naparstnica wełnista i purpurowa, konwalia majowa, miłek wiosenny, głóg.

Aloes, rzewień i kruszyna.

Owoce czarnej porzeczki,
borówki czernicy.

Gorczyca czarna i nasturcja.

Mącznica lekarska i pierwiosnek lekarski.

ALKALOIDYWpływają na tkankę nerwową; działają: przeciwbólowo (morfina, kodeina, atropina); przeciwkaszlowo (kodeina); rozkurczowo (papaweryna); alkaloidy tropinowe przyspieszają pracę serca (atropina).Pieprz, papryka, mak, kawa, herbata,

glistnik jaskółcze ziele, ruta, barwnik różyczkowy, wymiotnica.

FENOLEDziałają przeciwbakteryjne, immunomodulująco.Kora dębu, arnika, czarny bez, liście topoli, krzew bawełniany.
FITONCYDYDziałają bakteriobójczo, grzybobójczo, pierwotniakobójczo.Czosnek, cebula, chrzan, pietruszka, seler, kolendra, koper ogrodowy, gorczyca.
ŚLUZY I GUMYDziałają osłaniająco, łagodzą stany zapalne błon śluzowych; przeciwkaszlowe (śluzy).Drzewa wiśni, śliwy, brzoskwini, akacji.
ANTRAZWIĄZKI Działają przeczyszczająco.Kora kruszyny, liście i owoce senesu, strączyniec, korzeń rzewienia, aloes.

UWAGA! Ze względu na indywidualny stan zdrowia, należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, przed rozpoczęciem stosowania roślin leczniczych! Informacje mają charakter edukacyjny, zwracają uwagę na szczególne właściwości wybranych roślin. Informacje nie są zaleceniami medycznymi.